У промнях сонечнага дня
На выспе пожні парыжэлай
Стаіць няўклюдна цішыня,
Стаяць знявечаныя дрэвы.
Птушыны шчэбет ні гучыць,
І сонца ўранку тут не красіцца…
Душа баліць, душа крычыць
Аб скамянелай вёсцы Красніца.
У вераснi 1942 года чатыры вёскі, што знаходзіліся па заберазі Бабровіцкага возера – Бабровічы, Вяда, Тупічыцы, Красніца, — былі нелюдзямі спалены разам з жыхарамі.

Нямецка-фашысцкія захопнікі ноччу 12 верасня акружаць Красніцу, і ў жывых застанецца толькі адна дзяўчынка, якую ці то азвярэлы фашыст, ці то паліцай выкіне праз акно палаючай хаты… Дзіця прыбяжыць на адзін з бліжэйшых хутароў да родзічаў і скажа ім, што Красніцы болей няма. Загінулі ўсе 90 жыхароў Красніцы. У берасцейскага паэта Міхася Рудкоўскага ёсць класічны твор “Балада пра маіх аднагодкаў” пра вёску Красніцу. Праўда, паэт не ведаў, што дзяўчынка выратавалася.
У 80-90-х гадах мінулага стагоддзя спробы аўтара гэтых радкоў адшукаць тую дзяўчынку ў суседняй Польшчы, куда яна з’едзе на жыхарства да родзічаў, аказаліся беспаспяховымі. Мне, як выкладчыку ВНУ, прыходзілася ўдзельнічаць у рознага кшталту навуковых канферэнцыях у польскіх вышэйшых навучальных установах, я выкарыстоўваў любую магчымасць, каб сказаць пра гэта на тэлебачанні ці радыё, але водгуку не было. Магчыма, гэтая жанчына мною расказанае не чула, а мо проста не хацела вяртацца ў мінулае.

13 верасня 1942 года прыйшоў судны дзень для Бабровічаў. Жыхары вёскі і ўсех хутароў, якія яе акружалі, — давайце я іх хоць тут, на старонках выдання пералічу: Адрынка, Дзежкава, Града, Жалава, Заляддзе, На Кутках, Пасека, Пнёваціца, Падласосне, Пад Прыходам, Пераходзец, Стругі, У Брода – былі расстраляны фашыстамі. Гісторыя сведчыць, што ў 1939 годзе хваля беспадстаўных рэпрэсій дакацілася да Бабровічаў: былі арыштаваны і вывезены лепшыя гаспадары, некаторыя, праўда, здолелі выратавацца і апынуліся ў Польшчы. Частка дзяцей апошніх вярнулася ў верасні 1942 года ў чыне паліцаяў і разам з нямецка-фашысцкімі захопнікамі расстраляла і спаліла Бабровічы, папярэдне вывеўшы сваіх родзічаў — гэтакім спосабам адпомсціўшы за бацькоўскую крыўду. Такая асноўная прычына, па сведчанні тых баброўцаў, якія былі пад расстрэлам і цудам ці па нейкай выпадковасці засталіся жывымі, знікнення з твару Зямлі вёскі і 676 яе жыхароў з 707. Будуць спалены ўсе 164 сядзібы. Пасля вайны адродзіцца толькі адна з чатырох – Бабровічы, дзе сёння пражывае яшчэ два сведкi той жудаснай трагедыі (год назад было чацвёра).
15 верасня 1942 года з твару Зямлі знікнуць Вяда і Тупічыцы. Знікнуць хутары Самычын, Тугашын, стража Лыкашын, якія размяшчаліся непадалёк ад Вяды. Толькі адзінкі з вышэй прыведзеных месцаў засталіся — тыя, хто ў гэты дзень не быў дома. З Тупічыцаў выратуецца дзяўчына, будучая бабуля цяперашняга дырэктара гімназіі № 2 Брэста Рамана Гранічнага.

Калі ў 1980 годзе я стану бабровіцкім зяцем, у вёсцы будзе пражываць 138 чалавек. Як я казаў вышэй, з даваеннага прызыву засталося два чалавекі. Вёска паціху сапраўды апусцее, па чарзе закрыюць васьмігодку, ФАП, клуб, магазін. Апусцеюць калгасныя будынкі, большасць з іх разбяруць і вывезуць у Целяханы, што-нішто і цяперака петрае, дагнівае…
Мне, канечне, помняцца і пасёння словы бабровіцкага патрыярха Васіля Еўдакімавіча Петруковіча, які яшчэ сорак гадоў назад мне ў прыватнай размове сказаў:
— Уладзя, я ўжо не дажыву, але ты дажывеш і ўбачыш, што ў Бабровічы вернуцца людзі. Не можа быць, каб столькі дабра прападала…
І што вы думаеце? Словы самага паважанага чалавека ў Бабровічах аказаліся прарочымі. Вярнуліся дадому шэраг вяскоўцаў, якія былі пераехалі жыць у Івацэвічы, а ў Яглевічах нават былі ўтварылі цэлую Бабровіцкую вуліцу. Вярнуліся баброўцы з Брэста і Мінска, нават з Масквы. Сёння ў Бабровічах няма пустуючых хатаў, амаль што ўсе дагледжаныя. А гадоў з дзесяць назад тады яшчэ Выганашчанскі сельскі Савет выдзеліў каля трыццаці надзелаў для будоўлі. Будуюцца тут людзі з Целяханаў і з Івацэвічаў, з Пінска і з Мінска… Калі яшчэ нядаўна я запытаў у жончынай маці, як яна адносіцца да таго, што будуюцца прыезджыя людзі, то маці выказвала толькі задавальненне — хай жывуць людзі.
Сёння ў вёсцы адноўлена царква, адбудоўваецца пад місіянерскі цэнтр былая васьмігодка, у вёску прыязджае рэгулярна аўталаўка, дзе тубыльцы – а іх каля 40 – усё патрэбнае могуць купіць, а калі нечага няма, то прымуць заказ і абавязкова ў наступны раз прывязуць. Таксама рэгулярна прыходзіць аўтобус з Івацэвічаў. Наспеўшыя пытанні вяскоўцам льга вырашыць ці то ў Целяханах, ці то ў Івацэвічах, а то і ў Пінску ці ў Баранавічах. Адзіная праблема, якая баброўцам дакучае, то гэта праблема дарогі. З Выганашчаў да Бабровічаў – 11 км – гравейка, якая настолькі бывае разбіта найбольш лесавозамі, што, як кажуць, спасу няма.
Апошнія гады местачкоўцы неаднаразова звярталіся ў дзяржаўныя органы Целяханаў і Івацэвічаў, дзе іх кармілі заўтрамі. А то казалі вось, маўляў, пройдуць дажджы і паправім дарогу…
Пазалетась, 12 верасня, якраз напярэдадні 13 верасня – 80 гадоў з дня знішчэння Бабровічаў – мне нічога не заставалася, як звярнуцца з лістом да кіраўніка нашай вобласці Юрыя Вітольдавіча Шулейкі, у якога я папрасіў дапамагчы вырашыць чатыры рэчы. Па-першае, ніхто з івацэвіцкіх чыноўнікаў не збіраўся 13 верасня наведаць Бабровічы; па-другое, папрасіў яго паправіць кавалак дарогі з Выганашчаў у бок Бабровічаў, дзе, асабліва ля калгаснага двара, было нават цяжка прайсці, не тое што праехаць. А яшчэ я папрасіў кіраўніка вобласці, каб ён дапамог у бюджэце адшкадаваць грошай на асфальтаванне дарогі ў Бабровічах. Вёска невялікая, адна вуліца крыху болей за кіламетр, і ёсць два з’езды да Бабровіцкага возера, адзін прыкладна 500 м, другі – 300 м. Насампраўдзе, вёска Бабровічы, вёска-пакутніца гэтае заслужыла. І чацвёртае, пісаў Юрыю Вітольдавічу, што Целяханы гатовыя да Дня беларускага пісьменства і друку. Юры Вітольдавіч, як вядома, чалавек датклівы, ягоная рэакцыя была імгненнаю: «Да выканання!»
А цяпер па парадку. На другі дзень – 13 верасня 2022 года – у Бабровічах адбудзецца мітынг памяці загінулых. Неўзабаве пракладзецца асфальтоўка ў Выганашчах. Юры Вітольдавіч, больш таго, паступіць – не баюся гэтага слова – мудра. Дзень беларускага пісьменства і друку ў бягучым годзе адбудзецца ў Івацэвічах. Прывялі, як гаворыцца, у парадак Целяханы, прывядуцца і Івацэвічы.


І яшчэ напрыканцы майго аповяду тры вельмі важныя і патрэбныя думкі.
Думка першая. Два-тры гады назад была ў мяне чарговая экскурсія ў Хатынь. У той раз, зімою, было холадна, снежна. На Хатынскім могільніку вёсак уладарыла завіруха. Мая група экскурсантаў, усе дарослыя, больш за сорак чалавек, заўважылі, што толькі на адной з вясковых магілак гарыць свечка, самая вялікая па памеры. Экскурсанты падышлі да свечкавага агню — свечка ўзвышалася якраз на той сімвалічнай тумбачцы, дзе была зямелька з вёскі Вяда.
Думка другая. Калі шумелі (гэта па-добраму) «Дажынкі» ў Целяханах, у лепшы свет адышоў былы першы і адзіны прэзідэнт СССР Міхаіл Сяргеевіч Гарбачоў. Гэта ягоныя дзяды з вялікага бабровіцкага роду Горбачаў з’едуць у канцы ХІХ-пачатку ХХ стагоддзяў у глыб Расіі, на вольныя землі. Тыя, хто там народзіцца, запішуцца ўжо Гарбачовымі. Гэта з Горбачаў роду ў 1918 годзе будуць вяртацца з бежанцаў, паўгода будуць ехаць конікам дадому, будуць везці з сабою царкоўны звон, які і пасёння нясе сваю службу – штодня падчас набажэнстваў чуваць ягоны голас у Свята-Троіцкім целяханскім храме. На маленькім абеліску ў цэнтры Бабровічаў у памяць загінулых налічваецца 35 Горбачаў. Пазалетась з Расіі прыязджалі ў Бабровічы ўжо ўнукі-праўнукі тых Горбачаў, шукалі маленькую радзіму сваю, пішуць кнігу, але гэта ўжо іншая вялікая гісторыя, пра якую па часе мо раскажацца.
І думка трэцяя. 17 верасня 2022 года ў нашай краіне, а насамперш на Берасцейшчыне, адзначаўся векавы юбілей незабыўнага Уладзіміра Андрэевіча Калесніка, з-пад крыла якога выйшла многа і берасцейскіх пісьменнікаў, і незлічоная колькасць настаўнікаў роднай мовы і літаратуры, якіх слынны прафесар аперыў у свой час і паставіў на крыло. Тады ж у СМІ паведамлялася, што ў Добрушы да Дня беларускага пісьменства і друку было прадстаўлена свежае перавыданне ўнікальнай дакументальнай кнігі-помніка «Я з вогненнай вёскі…», кнігі, якую зрабілі Алесь Адамовіч, Янка Брыль, Уладзімір Калеснік. І калі нават сёння дапытлівы чытач набудзе асобнік кнігі ці возьме яе з бібліятэкарскае полкі і калі адкрые яе, то кніга якраз пачынаецца расповядам бабровіцкай жанчыны Барбары Слесарчук, якая ў той трагічны дзень, 13 верасня 1942 года, выйдзе з палаючай клуні, дзе гарэла разам з аднавяскоўцамі, выведзе чатырох сваіх дзетак, якім было шэсць, чатыры, два годзікi, а чацвёрты – хлопчык народзіцца – будзе ў ейным жывоціку. I Барбару аніхто не зачэпіць – ні фашысты, ні іншая нялюдская набрыдзь. Узнікае адразу пытанне – а чаму так? Адказ на дзіва просты: Барбара была бабкаю-павітухаю, разам з матушкаю яна прымала роды ў жанчын у вышэй пералічаных вёсках…
Лічу, што кожнаму з нас варта хоць раз у жыцці ўзяць у рукі гэтую кнігу-помнік, пагартаць, пачытаць, каб мы, цяперашнія, ведалі і помнілі.
Уладзімір БАРЫСЮК,
Брэст- Бабровічы – Брэст
Хотите оставить комментарий? Пожалуйста, авторизуйтесь.