Нашы продкі лічылі яго эквівалентам золата. Таму выкарыстоўвалі для ўпрыгожвання іканастасаў і царкоўных брамаў. Напрыканцы XVIII – першай трэці XIX стагоддзя на Беларускім Палессі (Драгічынскі і Кобрынскі раёны Брэсцкай вобласці) склалася лакальная мастацкая школа па стварэнні такіх народных шэдэўраў… Размова ідзе пра саломапляценне, якім беларусы займаліся здаўна, і якое 1 снежня ўключана ў спіс нематэрыяльнай культурнай спадчыны ЮНЕСКА. Дарэчы, беларуская саломка стала пятым нацыянальным элементам у гэтым паважаным спісе.
У першай палове ХХ стагоддзя саломапляценне мела шырокае прымяненне. Саламяныя рэчы прадавалі на рынках, яны карысталіся попытам у сялян і гараджан. Другое дыханне залацістае дэкаратыўна-прыкладное мастацтва набыло ў 1960-80-х гадах. Пашырэнню народнага рамяства і стварэнню анімалістычнай скульптуры на Берасцейшчыне садзейнічала работа выбітнай майстрыхі Веры Гаўрылюк (1904-1985). Яна была надзвычай цікавай асобай.
Нарадзілася Вера Ільінічна на Беласточчыне. Фашысты расстралялі мужа, і жанчына з дачкой Таісіяй пасля Вялікай Айчыннай вайны пачала новае жыццё ў Берасці. Успомніліся старыя ўменні, перададзеныя мамай. Вера Гаўрылюк вучылася ў вясковых народных майстроў, распрацоўвала ўзоры традыцыйных тканін і ткацтва з выкарыстаннем саламяных сцеблаў. З іх на Берасцейскай фабрыцы сувеніраў выраблялі наборы падарункавых сурвэтак і сумкі. Затым энтузіястка стала актыўна займацца саломапляценнем. Тады ж стала першай на Беларусі распрацоўшчыцай саламянай сувенірнай скульптуры. Яе дзіўныя працы і зараз ёсць у берасцейскіх музеях. Вобразы брала з народнага фальклору і сельскага жыцця.
«Бабуляй» і патрыярхам беларускага саломапляцення Вера Ільінічна стала пазней, дзякуючы прыроднаму таленту, уменню гуртаваць вакол сябе людзей. У 1965 годзе яна прапанавала арганізаваць участак па вырабе саламяных рэчаў на Берасцейскай фабрыцы сувеніраў. Праз год стала там працаваць, аднавіла забытыя традыцыі. У 1966 годзе паступіла ў Маскоўскі завочны інстытут выяўленчага мастацтва імя Н. Крупскай. Закончыла яго на выдатна ў 66 гадоў! Веры Ільінічне было прысвоена званне «Народны ўмелец-майстар I класа». А галоўнае, яна пакінула багатую спадчыну. Вялікая цікавасць да яе твораў адзначалася не толькі ў Савецкім Саюзе, але і за мяжой.
Прыемна, што ў каталогу сучаснай Берасцейскай фабрыкі сувеніраў «Славянка» і зараз ёсць дэкаратыўныя вырабы ў традыцыйнай беларускай тэхніцы саломапляцення, інкрустацыі саломкай. Яны зроблены ўручную, а таксама ў «пары» з лазернай гравіроўкай.
Здымаю капялюш… Саламяны!
На шчасце, і зараз ёсць майстры, якія доўжаць традыцыі. Летась званне народных майстроў Беларусі атрымалі саломапляцельшчыцы Ірына Коваль (Жабінка) і Валянціна Жолах (Кобрын). Наталля Ярмоцык з Бярозы – у 2016 годзе.
Ірына Коваль працуе педагогам у Жабінкаўскім раённым цэнтры творчасці для дзяцей і моладзі і кіраўніком студыі «Чароўная саломка» ДзУК «Жабінкаўская цэнтралізаваная клубная сістэма». Майстар займаецца мастацкай апрацоўкай саломкі, робіць аплікацыі і інкрустацыі. Сярод вырабаў – кветкавыя кампазіцыі, саламяныя скульптуры (птушкі, конікі, лялькі, павукі), а таксама галаўныя ўборы (капелюшы, вянкі, абручы, саламяная біжутэрыя), калекцыі адзення, аздобленыя саломкай, пано, куфэркі, яйкі. Усё гэта стварае на тэмы рэгіянальных абрадаў і святаў беларусаў.
Валянціна Жолах вучылася ў Кобрынскім прафесійна-тэхнічным вучылішчы народных мастацкіх промыслаў па спецыяльнасці «Інкрустатар саломкай па дрэве». Падчас заняткаў у гуртку асвоіла тэхніку саломапляцення, а з часам дасягнула ў гэтай дзейнасці значных поспехаў. Працуе кіраўніком гуртка «Залатая саломка» Магдалінскага сельскага Дома культуры Кобрынскага раёна. Стварае вырабы мастацка-бытавога прызначэння і саламянай пластыкі, саламяных кветак і цацак, «пляце» капелюшы. Цесна супрацоўнічае з агратурыстычным кластарам «Мухавецка кумора».
Наталля Ярмоцык – выпускніца Беларускага ўніверсітэта імя У. Леніна. Каб засвоіць тэхніку саломапляцення, працавала на Берасцейскай фабрыцы сувеніраў. Самастойна ўдасканальвала сваё майстэрства, з задавальненнем наведвала майстар-класы па саломапляценні. І ўжо шмат гадоў Наталля Леанідаўна стварае сапраўдныя саламяныя цуды! Яны захапляюць сваёй вытанчанасцю, прыгажосцю форм і невычарпальнасцю фантазіі. Ёсць у майстрыхі і асабістая заслуга. Яна асвоіла амаль страчаную ў рэгіёне даўнюю тэхніку спіральнага саломапляцення, стварыла на яе аснове калекцыю посуду. Кажа, што салома быццам сама падказвае, дзе і які зрабіць узор, быццам напаўняе сонцам, энергіяй і формай… Не адно дзесяцігоддзе Наталля Ярмоцык з’яўляецца нязменным кіраўніком і настаўнікам узорнай студыі «Цудадзейная саломка».
Усе тры жанчыны пастаянныя ўдзельніцы раённых, абласных, рэспубліканскіх і міжнародных фестываляў, выстаў і конкурсаў. Маюць шматлікія ўзнагароды, удзельнічаюць у сацыяльных праектах. Варта адзначыць, што сувенірныя вырабы з саломы – адметная рыса шматлікіх прэзентацыйных мерапрыемстваў і сустрэч на Берасцейшчыне. Хочацца верыць, што іх не заменяць толькі выявы зуброў ці прыгожа аздобленая алкагольная прадукцыя.
Наша, роднае!
Беларускую саломку называюць яшчэ сонцам беларускай зямлі. Настолькі яна прывабная, «цёплая» і прыдатная ў рабоце. Таму ў беларусаў склалася асаблівае стаўленне да гэтага прыроднага матэрыялу. У традыцыйных народных абрадах, як вядома, выкарыстоўваюць жытні сноп – заклад добрага ўраджаю. У мастацкай народнай культуры прыцягваюць увагу розныя фігуркі і лялькі. І гэта не проста цацкі, а сімвалы-абярэгі. Птушкі – быццам душы продкаў, якія ахоўваюць і дапамагаюць жывым.
– Усё, што звязана з нашай нематэрыяльнай культурнай спадчынай, вельмі блізка да сэрца, кранае душу, – кажа загадчыца аддзела традыцыйнай культуры АГКЦ Ларыса Быцко. – Таму для нас гэта вельмі вялікая падзея… На Берасцейшчыне шмат гурткоў і студый саломапляцення. Дзясяткі чалавек займаюцца гэтым мастацтвам. Я дагэтуль памятаю выставу «Ад зямлі да сонца», якую мы ладзілі ў 2014 годзе да 110-годдзя Антона Такарэўскага і Веры Гаўрылюк. Выстава была незвычайнай прыгажосці. Прыемна, што справу Веры Ільінічны працягвала яе дачка – мінчанка Таісія Агафоненка, народны майстар мастацкага саломапляцення. Яе творы таксама зберагаюцца ў многіх музеях Беларусі і за яе межамі. Увогуле ўсе майстры саломапляцення вельмі цікавыя і самабытныя. Тут такая глыбіня!.. Бо ўсё гэта наша, роднае.
Хотите оставить комментарий? Пожалуйста, авторизуйтесь.